4 februari 2019

DE KRACHT VAN GEZONDHEIDSVAARDIGHEDEN

WAT WE KUNNEN LEREN VAN INNOVATIEVE BUITENLANDSE PRAKTIJKEN

Gezondheidsvaardigheden worden steeds meer erkend als een belangrijke factor voor een kwaliteitsvolle zorg en gezondheid. Philippe Vandenbroeck en Liesbeth Jenné van shiftN kregen vorig jaar van het Fonds Daniël De Coninck en de Koning Boudewijnstichting de opdracht om tien innovatieve buitenlandse praktijken te onderzoeken die de kennis en het kunnen van burgers, patiënten, mantelzorgers en professionelen op vlak van gezondheid versterken. Met de publicatie wil het Fonds het gesprek aangaan met gemeenschappen en overheden over gezondheidsvaardigheden als een beleidshefboom voor volksgezondheid en sociale gelijkheid.

“Iemand die gezondheidsvaardig is, is in staat om gezondheidsgerelateerde informatie te vinden, te interpreteren en daarnaar te handelen om de eigen gezondheid en levenskwaliteit te verbeteren”, zegt onderzoeker Philippe Vandenbroeck. “Die vaardigheden worden vandaag erkend als een belangrijke voorspeller van de algemene gezondheid en van de doeltreffendheid waarmee mensen van gezondheidszorg gebruik maken. Empirisch onderzoek heeft dat de afgelopen decennia meermaals bevestigd. Zo werd vastgesteld dat mensen met lagere gezondheidsvaardigheden onder andere minder goed gezondheidsgerelateerde boodschappen begrijpen en onthouden, minder goed weten wanneer ze iets zelf kunnen oplossen of wanneer ze naar een arts moeten gaan. Ze bezoeken vaker huisartsen en spoeddiensten, hebben slechtere ervaringen met zorg en meer moeite om actief aan een consult deel te nemen. Dat toont meteen duidelijk aan waarom die vaardigheden zo belangrijk zijn voor ons gezondheidsbeleid.”

“Gezondheidsgerelateerde informatie is overal: in zorgsituaties, rond risicofactoren, bij het verbeteren van onze levenskwaliteit … Ik ben ervan overtuigd dat dat hele domein, dat nu nog volop in ontwikkeling en relatief onbekend is, in de nabije toekomst een centrale plek zal innemen in onze gezondheidszorg. Bovendien zal het een brede impact hebben: zowel op vlak van beleids- en gemeenschapsniveau als op organisationeel, interpersoonlijk en individueel vlak. De zorgvrager zal worden versterkt in het nemen van beslissingen over zijn eigen gezondheid en dus meer autonomie krijgen. De schaduwzijde en valkuil daarvan is dat we misschien te veel verantwoordelijkheid bij de patiënt zullen leggen. Dat zien we nu ook al in het concept van de participatiesamenleving, waarbij zich dezelfde onopgeloste vraag stelt: willen we het handelingsvermogen van de burger vergroten of de burger kostenefficiënter maken voor de overheid?”

“Om meer te weten te komen over gezondheidsvaardigheden, zochten we tien relevante en representatieve praktijken. Daarvoor hanteerden we selectiecriteria waarbij onder meer werd vastgelegd dat de praktijken niet enkel innovatief en inspirerend moesten zijn, maar ook onderbouwd door wetenschappelijke inzichten. Elk van die praktijken heeft een aantoonbare impact. We focusten op eerstelijnszorg waarbij de kwetsbaarste groepen in de maatschappij en burger- en patiëntenparticipatie centraal stonden. Uiteindelijk kwamen we terecht bij tien projecten verspreid over Europa en Canada.”

Geïnteresseerd in de volledige studie en de leerpunten? Dan kan je terecht op de website van de Koning Boudewijnstichting: www.kbs-frb.be

TIEN PROJECTEN OVER HEALTH LITERACY

Ordonnance Visuelle, Frankrijk
Ordonnance Visuelle is een heel eenvoudig hulpmiddel dat werd gemaakt op initiatief van mensen in een alfabetiseringscursus die aangaven dat ze vaak moeite hadden om de behandeling die hun arts voorstelde, te begrijpen. Het is een kit met een schriftje en een set stickers die medische voorschriften op een visuele manier ‘vertalen’, zodat per medicijn heel duidelijk wordt weergegeven hoe, wanneer en hoe lang het moet worden gebruikt. Het instrument helpt mensen om de informatie die ze krijgen, te begrijpen en toe te passen. 

SamenStarten, Nederland
SamenStarten werd ontwikkeld voor de jeugdgezondheidszorg om het gesprek tussen professionals en ouders met jonge kinderen te ondersteunen. De app helpt bij het uitklaren van de hulpvraag en het inzoomen op aangepaste ondersteuning. Ouders krijgen meer inspraak en de interactie versterkt ook hun eigen kracht. Ook hulpverleners evalueren het gebruik van de app positief. De mogelijkheden van digitale informatieplatformen, de ervaringsdeskundigheid van de zorgvrager en de professionele bagage van de hulpverlener versterken elkaar. Het resultaat is dat beschikbare middelen efficiënter worden ingezet en dat de gezondheidsvaardigheden van de zorgvragende families worden versterkt.

AmbuFlex, Denemarken
AmbuFlex is een webgebaseerd systeem dat patiënten met een chronische aandoening toelaat om gegevens over hun gezondheid (symptomen, welbevinden, functionele mogelijkheden) te delen met hun behandelend team. Het team beslist op basis van die gegevens of een bezoek aan het ziekenhuis al dan niet noodzakelijk is. Het systeem is ondertussen uitgerold over heel Denemarken en bestaat voor verschillende chronische ziekten. Bijdragen tot gezondheidsvaardigheden was niet de eerste focus van het project, maar is daarvan wel een indirect gevolg. Dankzij AmbuFlex verhoogt de patiënt zijn kennis over de aandoening en zo ook zijn zelfmanagement. 

The Health Literacy Place, Schotland
The Health Literacy Place is een online informatieportaal dat zich uitsluitend richt tot mensen die werken in de gezondheidszorg. Het webportaal is ontstaan in het eerste Schotse actieplan voor health literacy. Men vindt er informatie over technieken en tools om de gezondheidsvaardigheden te verhogen, informatie over opleidingen voor professionals en educatieve materialen om organisaties te ondersteunen. De website tracht ook de koppeling te maken met processen die zorgverlenende organisaties receptiever kunnen maken voor het belang van gezondheidsvaardigheden. 

Discutons Santé, Canada
Discutons Santé is een website die de communicatie tussen zorgverlener en patiënt wil verbeteren. Dat doet de website door patiënten tools aan te reiken, zodat zij zich beter kunnen voorbereiden op een afspraak, en door vorming en informatie aan te bieden aan de professionals. De ontwikkelaars benadrukken dat ze vooral een instrument willen zijn dat de kwaliteit van het proces van uitwisseling tussen zorgvrager en zorgverstrekker verbetert. 

Healthtalk.org, UK
Healthtalk.org is een website waar pa­tiënten informatie vinden over hoe het is om te leven met allerlei aandoeningen. Je vindt er heel wat filmpjes waarin patiënten tijdens een interview vertellen over hun eigen ervaringen. Onderzoekers aan de Universiteit van Oxford nemen de interviews af. De informatie die ze verzamelen, wordt ook gebruikt om de organisatie van zorginstellingen te verbeteren en om professionals in opleiding vertrouwd te maken met het perspectief van de patiënt. Patiënten zijn op basis van de ervaringsverhalen op de website beter in staat om in te schatten welke impact hun aandoening zal hebben op hun leven en om geïnformeerde beslissingen te nemen over medische kwesties.

MigesPlus, Zwitserland
MigesPlus is een website die zich in de eerste plaats richt op professionals en organisaties die werken met mensen met een migratieachtergrond. Het platform is beschikbaar in verschillende talen en wil gezondheidsgerelateerde thema’s voor migranten beschikbaar, verstaanbaar en bruikbaar maken om zo de gezondheidsongelijkheid te verminderen. MigesPlus is een indrukwekkend resultaat van een over de langere termijn volgehouden visie en investeringen. Ze rust ook op een solide kennisbasis over de wijze waarop mensen met een migratieachtergrond gezondheidsgerelateerde informatie consumeren.

Evivo, D-A-CH
Evivo is een cursus die mensen met een chronische aandoening technieken, hulpmiddelen en andere ondersteuning aanreikt om een gezond, bewust en actief leven te kunnen leiden. De opleiding is gebaseerd op het Chronic Disease Self-Management Program van Stanford University. Het versterken van gezondheidsvaardigheden ligt hier ingebed in de bredere ambitie om de zelfredzaamheid te verhogen. Patiënten krijgen een actieve rol als ervaringsdeskundigen in de opleiding. 

Health Literacy for All, Oostenrijk
Health Literacy for All is een outreachproject van de organisatie Ikemba in het Oostenrijkse Graz. De organisatie wil de kennis over gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden bij migranten vergroten. Daarbij steunen ze ook op sleutelpersonen in de verschillende gemeenschappen om het draagvlak te vergroten. Die manier van werken blijkt resultaten op te leveren bij die heel kwetsbare en moeilijk te bereiken doelgroepen. 

Off the Record, UK
Off the Record is een emancipatorisch project in Bristol dat de geestelijke gezondheid van jongeren wil verbeteren. De organisatie is een complex ecosysteem dat bulkt van gezondheidsgerelateerde informatie. Jongeren krijgen gezondheidsgerelateerde informatie via de website en de nieuwsbrief. Daarnaast is er een breed palet aan initiatieven en projecten voor therapie, preventie en promotie. Off the Record ziet jongeren meer als participanten en minder als patiënten en wil hen zelf zo veel mogelijk betrekken bij projecten.

TEKST: EVELIEN CHIAU • BEELD: PETER DE SCHRYVER