17 april 2018

GEZONDHEIDSZORG INNOVEERT RAZENDSNEL

ZIEKENHUIZEN MOETEN DISRUPTIE OMARMEN

Wat gisteren nog sciencefiction was, is vandaag realiteit en zal morgen de gewoonste zaak van de wereld zijn. De gezondheidszorg staat voor nooit geziene omwentelingen. Het zou weleens heel snel kunnen gaan, voorspelt algemeen directeur Christophe Mouton van AZ Maria Middelares. “Daarvoor de ogen sluiten, is geen goed idee. Laat ons de innovatie om­armen, zelfs als dat betekent dat we onze eigen opdracht als ziekenhuis grondig moeten herdefiniëren.”

Christophe Mouton is burgerlijk ingenieur van opleiding en voelde vanuit die achtergrond meteen een nauwe band met AZ Maria Middelares, dat voluit inzet op innovatieve gezondheidszorg met een ziel. “Wij zijn alert en staan open voor de talloze vernieuwingen die op ons afkomen”, zegt Mouton. “De klassieke gezondheidszorg is in snel tempo radicaal aan het veranderen. Liever dan af te wachten, lopen wij mee voorop. Het oude model van ziekenhuizen met een centrale plaats voor het beddenhuis, heeft afgedaan. De ligduur neemt drastisch af en de nieuwe financiering van de laagvariabele zorg zal die evolutie verder in de hand werken. In de architectuur van ons nieuw ziekenhuis ligt de focus niet langer op het beddenhuis, maar op de interventiezalen waar onderzoeken en ingrepen plaatsvinden, waarna de patiënt doorgaans heel snel terug naar huis kan.”

Op het gebied van technologische innovatie staat de gezondheidszorg voor grote trendbreuken. Christophe Mouton maakt graag de vergelijking tussen een ziekenhuis vandaag en een fabriek van audiocassettes van weleer. “Die cassettefabriek leverde een hoogwaardig product en werd goed gemanaged. Ze was lean, geaccrediteerd, verzorgde haar marketing, investeerde in innovatie... Toch was de sector zich bewust van de nadelen van cassettes: de kwaliteit was niet erg duurzaam en je kon niet van het ene liedje naar het andere switchen. Philips, Sony, BASF… alle spelers spanden zich in voor innovatie. Sony en Philips waren uiteindelijk de eersten die met de cd op de markt kwamen. Dat betekende de dood van de cassettefabriek, maar het waren dezelfde firma’s die de cd-markt hebben gecreëerd. Ze hebben zelf de eerste disruptie in hun sector georganiseerd. Wat de ziekenhuizen vandaag doen, kan je daarmee vergelijken. We zijn bezig met fundamentele omwentelingen.”

We hebben algoritmes en externe rekenkracht nodig voor de volgende stap:
de precisiegeneeskunde op maat van het individu.

“Maar daar houdt ons verhaal niet op. Plots werd de muziekindustrie geconfronteerd met iets totaal nieuws: de streamingdiensten van Spotify en Apple. Vandaag hebben die nieuwe spelers meer dan de helft van de muziekmarkt in handen. De cd-industrie staat onder zware druk. De nieuwe aanbieders verdringen de oude spelers, die nochtans ook volop op innovatie hadden ingezet. Hetzelfde zie ik in de gezondheidszorg gebeuren. Wereldspelers als Apple, Google, Amazon, Microsoft en enkele grote Chinese bedrijven investeren vandaag miljarden dollars in de gezondheidszorg. Zij kunnen ons het leven zuur maken. Ze beschikken over enorme hoeveel­heden waardevolle gegevens – big data – waarmee ze de gezondheidszorg anders kunnen benaderen. Vandaag heeft Apple in de Verenigde Staten al ziekenhuizen geopend voor de eigen personeelsleden. Wij zijn als ziekenhuizen de cassette­fabrieken van vroeger die volop inzetten op accreditatie, kwaliteit en innovatie. Net zoals de komst van de streamingdiensten bij hen, zien we in de gezondheidszorg de razendsnelle opkomst van de techgiganten. Met nieuwe spelregels.”

DIGITALISERING EN ROBOTISERING

Christophe Mouton ziet drie belangrijke trends voor de gezondheidszorg: de digitalisering en robotisering; mobile health; en big data. “De digitalisering is al ver gevorderd in de ziekenhuizen, maar de impact ervan zal nog toenemen. Kijk naar de commerciële sectoren, waar de globalisering toeneemt door online handel. In de gezondheidszorg zal de digitalisering ook de afstanden verkleinen. Denk aan de telegeneeskunde. Ik ben vorig jaar samen met de Belgische Vereniging van Ziekenhuisdirecteurs op bezoek geweest in een gerenommeerd ziekenhuis in Singapore. Op vijf jaar tijd is het aantal radiologen er met twee derde gedaald. De radio­logiebeelden kunnen dankzij snelle internetverbindingen geïnterpreteerd worden door hooggespecialiseerde radiologen in Indië. De overgebleven radiologen focussen zich nu meer op het communiceren en interpreteren van die protocollen en op interventionele radiologie. Het werkt perfect. Maar daar houdt het niet bij op! De technologie bestaat vandaag al om algoritmes, gebaseerd op big data, een deel van het werk van de radiologen (op een andere manier) te laten doen. Onderzoek toont dat algoritmes beter scoren bij het opstellen van protocollen dan radiologen, die uiteraard wel nog noodzakelijk zijn om de protocollen na te kijken en te checken. Het bedrijf Zebra Medical Vision zet artificiële intelligentie en big data in en biedt voor een dollar een protocol van radiologiebeelden aan.”

“De patiënt hoeft ook niet langer voor elk probleem fysiek tot bij de arts te gaan. Monitoring van patiënten kan vandaag in heel wat situaties al perfect op afstand en dat zal alleen maar verder toenemen binnen de netwerken die ontstaan. Tegelijk zet de robotisering zich verder door. Bij robotchirurgie zit de chirurg vandaag met zijn rug naar de patiënt in zijn console te kijken, op 5 meter afstand van de operatietafel. Maar in de toekomst kan die afstand misschien ook 10 of zelfs 10.000 kilometer zijn? De firma Da Vinci heeft een quasi monopolie vandaag, maar J&J, Medtronic, Google en andere grote spelers zijn zich aan het inwerken op deze markt. Ook het werk van chirurgen zal de komende jaren danig veranderen.”

“Google investeert trouwens ook in micro­robots om actieve stoffen naar de juiste plaats in het lichaam te brengen. Zo kan je bijvoorbeeld actieve, doelgerichte bestanddelen in een ‘robot’-pil verwerken, waardoor je niet langer injecties hoeft te geven. Wat een verandering zal dat teweegbrengen in de thuisverpleegkunde! Let wel, we gaan nog altijd veel mensen nodig hebben, maar niet voor alle taken.”

“Ook de zorgondersteuning zal meer en meer een beroep doen op robots of cobots die met je meelopen om te helpen, bijvoorbeeld om patiënten op te tillen of om bloed af te nemen. In AZ Maria Middelares zijn we aan het kijken om zelfrijdende logistieke karren in te schakelen. Dat is dus allemaal geen sciencefiction meer, de technologie bestaat. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de mogelijkheden van 3D- en 4D-printing, waar België met Materialise (het Belgische 3D-printingbedrijf) mee aan de top staat. Gepersonaliseerde prothesen en implantaten, geprinte medicatie, geprinte weefsels … het is allemaal mogelijk. 4D-printing voegt daaraan nog een dimensie toe, bijvoorbeeld vochtigheid of temperatuur. Je kan dus een component printen die bijvoorbeeld uitzet als de temperatuur stijgt.”

MOBIEL EN BIG DATA

“De tweede belangrijke trend betreft alles wat met mobiele gezondheidszorg te maken heeft: apps, wearables, sensoren en uiteindelijk het Internet of Things (IoT). Van eenvoudige stappentellers tot complexe apps voor zelfmanagement: het bestaat allemaal. Tussen de giganten Facebook, Apple, Google en consorten woedt een hevige strijd om hét platform te zijn en om het bezit van de (big) data. We evolueren met het IoT naar een ecosysteem waarin iedereen met heel wat sensoren en alledaagse voorwerpen geconnecteerd is en ongelooflijk veel data worden verzameld en uitgewisseld. Op basis van die data kunnen computers met steeds meer rekenkracht een enorme sprong voorwaarts betekenen voor de preventieve en de gepersonaliseerde gezondheidszorg. Sinds kort kunnen we op een aantal dagen tijd het volledige genoom van een individu in kaart brengen. Binnenkort wordt dat ook zeer betaalbaar. Het gaat razendsnel en het opent alweer nieuwe perspectieven op nieuwe vormen van gepersonaliseerde en preventieve geneeskunde.”

“De derde trend bouwt verder op big data. Twintig tot dertig jaar geleden deden we aan intuïtiegeneeskunde: op basis van symptomen stelden we een diagnose. Vandaag doen we aan evidence-based medicine, gebaseerd op steeds meer data die ons toelaten om patronen ter herkennen. Maar ons eigen brein botst op zijn grenzen om al die data te verwerken. We hebben algoritmes en externe rekenkracht nodig voor de volgende stap: de precisiegeneeskunde op maat van het individu. De ontwikkelingen in artificiële intelligentie en machine learning met zelflerend vermogen zullen daartoe mee bijdragen. In de Verenigde Staten is recent het eerste algoritme goedgekeurd voor medisch gebruik door de FDA. Het algoritme detecteert het risico op retinopathie bij diabetespatiënten en kan met preventieve screening in de eerste lijn blindheid voorkomen. Die algoritmes zijn al zelflerend: ze leggen verbanden die wij niet kunnen zien. Peter Hinssen vertelde me dat algoritmes op basis van een foto van een oog kunnen vertellen of het individu een man of een vrouw is. Hoe dat algoritme dat onderscheid kan maken, weten we nog niet. Maar het werkt wel feilloos.”

“Virtual reality doet eveneens zijn intrede. Patiënten kunnen binnenkort op consultatie bij een virtuele arts. Complexe ingrepen kunnen worden voorbereid in een virtuele operatie. Op onze dienst radiologie krijgen jonge kindjes die bang zijn voor een MR-onderzoek een VR-bril op met een rustgevende animatie waarin de geluiden van een MR-toestel verwerkt zijn zodat ze daar al kunnen aan wennen voor het onderzoek. We zijn volop aan het testen en het experimenteren, zoals ook andere sectoren doen.”

NIEUW ORGANISATIEMODEL

De vraag blijft welke strategie ziekenhuizen moeten aanhouden. Hadden de cassettefabrieken van weleer iets kunnen doen om de grote disruptie te voorkomen? Zijn de ziekenhuizen gedoemd om op relatief korte termijn te verdwijnen? Christophe Mouton wil niet spreken over een bedreiging. “We moeten al die ontwikkelingen zien als gigantische opportuniteiten. Hoe kunnen we de gezondheidszorg beter maken voor de patiënt en de maatschappij in haar geheel? Uiteindelijk gaat het daarover. Onze opdracht zal veranderen, en dat zal leiden tot meer welzijn, zowel voor patiënten als voor onze medewerkers. Of we het nu graag hebben of niet, die omwentelingen hou je niet tegen. We kunnen onze ogen daarvoor niet sluiten. Als ziekenhuis moeten we de innovatie omarmen. We moeten meer nog dan vroeger dynamische en wendbare organisaties worden. De overheid zet vandaag ook steeds meer in op technologische innovatie, zowel federaal als Vlaams. Maar andere landen doen nog meer. We moeten onze troeven uitspelen, ook al is er tegen de Googles en de Facebooks van deze wereld allicht geen kruid gewassen. De vraag is dan: hoe kunnen we als sector in de wereld van morgen onze leidende rol bewaren? Dat wordt nog een grote uitdaging.”

TEKST: FILIP DECRUYNAERE • BEELD: PETER DE SCHRYVER