AFSCHEID DAT VERBINDT

HILDE SCHRIJFT EINDELEVENSVERHALEN WANNEER WOORDEN TEKORTSCHIETEN

Februari 2020

September vorig jaar richtte de vzw Amfora ‘Afscheid dat verbindt’ op. Voor Amfora gaat Hilde Ingels reeds vier jaar in gesprek met mensen wiens leven ten einde loopt. Tijdens die gesprekken noteert ze alles wat zij willen nalaten aan hun naasten. Ze maakt er als het ware een eindelevensverhaal van. Met ‘Afscheid dat verbindt’ wil ze die expertise delen met medewerkers en vrijwilligers uit de palliatieve en ouderenzorg. Zo wil ze helpen om afscheid en dood bespreekbaar te maken.

Hilde Ingels werkt ruim twintig jaar als docent en onderzoeker aan de Arteveldehogeschool, binnen de opleidingen journalistiek, sociaal werk en ergotherapie. Daarnaast schreef ze tien jaar voor het christelijk opinieweekblad Tertio, tot ze haar eigen vzw Amfora oprichtte.

“Ik startte Amfora vzw samen met Isabelle Desmidt op in de zomer van 2015”, vertelt Hilde Ingels. “Ik neem een interview af en maak daar een verhaal van, waarna Isabelle voor de creatieve vormgeving zorgt. Voor we met Amfora begonnen, had ik al verschillende eindelevensverhalen neergeschreven als journaliste. In zo’n gesprek blikt iemand terug op zijn leven en spreekt die persoon over het naderende afscheid. Dat had telkens een grote impact, zowel op de persoon zelf als op de nabestaanden. Daar wou ik meer mee doen. Mensen komen meestal bij Amfora via doorverwijzing van een palliatief verpleegkundige. Nu we bijna vijf jaar bestaan, is onze vzw goed gekend in de sector. Dat is fijn, maar het zorgt er ook voor dat Isabelle en ik de vele aanvragen nog nauwelijks kunnen bijhouden. Dus begon ik na te denken over een manier waarop zoveel mogelijk mensen hun eindelevensverhaal kunnen laten neerschrijven, zonder dat we moeten inboeten op kwaliteit.”

“Een optie zou zijn om de vzw verder uit te bouwen met meer vrijwilligers, maar dat is niet evident. Ik wilde graag de expertise delen en in de zorgsector zelf binnenbrengen. Continuïteit bewaren en kwaliteit garanderen zijn erg belangrijk bij dit werk en net daarom is het duurzamer om dit aanbod bij de zorgverstrekker zelf te leggen.”

“Zo kwam ik bij het idee om trainingen te geven aan mensen die zelf in de palliatieve en ouderenzorg werken. Op die manier ontstond ‘Afscheid dat verbindt’. In een meerdaagse training leren professionals en vrijwilligers om binnen de setting van hun job een eindelevensinterview af te nemen. De training is een start, want de uiteindelijke bedoeling is om de aandacht voor diepere levensvragen structureel in te bedden in de Vlaamse zorgsector en op termijn impact te hebben op het beleid. Diverse sponsors steunen dit project, waaronder Kom Op Tegen Kanker. Samen met een coach willen we dit model tot een duurzame werking uitbouwen zodat we vanuit onze expertise impact kunnen hebben in de zorgsector. Aan de Artevelde­hogeschool leggen we op dit moment de hand aan een grootschalig onderzoek bij de palliatieve zorgeenheden in de Vlaamse ziekenhuizen. We merken dat noden groot zijn om dit thema bespreekbaar te maken.

De eerste training van ‘Afscheid dat verbindt’, die van start gaat in februari, was al drie weken na de bekendmaking volgeboekt. “Dat doet me veel plezier. Sommigen vragen zich af of er voor dit project tijd of geld is binnen de zorgsector, maar de vlotte inschrijvingen bewijzen dat er vraag naar is. De grote interesse toont aan dat ‘Afscheid dat verbindt’ een hiaat invult en dat directies en professionals uit de zorgsector overtuigd zijn van de meerwaarde van zo’n eindelevensverhaal, voor de betrokkene en voor de naasten. Een van de voorwaarden om deel te nemen, is dat kandidaten voorgedragen moeten worden door hun diensthoofd of directie. De bedoeling is immers dat mensen die de opleiding volgen er ook echt mee aan de slag kunnen en daar de nodige ruimte voor krijgen binnen hun job. Zo’n gesprek, en de uitwerking ervan, vraagt namelijk tijd. Om deel te kunnen nemen, vraag ik kandidaten ook om een motivatiebrief te schrijven. Daaruit kan ik niet enkel afleiden of zij een geschikte deelnemer zijn op professioneel en persoonlijk vlak, maar ook of ze voldoende schrijfervaring bezitten. Uiteraard gaan we daar tijdens de training nog verder mee aan de slag, maar een zekere schrijfvaardigheid is vereist.

Ook over de vormgeving is goed na­gedacht. “Bij Amfora maakt Isabelle een artistiek boekje en bijpassende doos. Een prachtig, maar tijdsintensief werk –
helaas onmogelijk om op grote schaal uit te voeren. Maar dat wil niet zeggen dat mensen die hun eindelevensverhaal laten optekenen via medewerkers uit de zorgsector genoegen moeten nemen met een onafgewerkt product. Integendeel, de praktische en kwaliteitsvolle uitwerking blijft erg belangrijk. Daar zet ik bij deze trainingen dan ook sterk op in. Voor de visuele uitwerking werk ik samen met Sofie Verscheure van Symposion in Brugge. Zij zorgt voor mooie dozen om het verhaal in te bewaren. Daarnaast zullen trainees met een sjabloon werken waarin ze makkelijk hun tekst kunnen ‘plakken’ om die meteen in de juiste lay-out te krijgen. Ik wil zoveel mogelijk materiaal voorhanden stellen, zodat de tijd die zorgverleners spenderen aan het eindelevensverhaal vooral naar de patiënt en zijn naasten kan gaan.”

"Voor iemand die zich aan het einde van zijn leven bevindt, is het vaak makkelijker om gevoelens over afscheid en dood uit te spreken tegen een tussen­persoon dan tegen een geliefde."

Palliatieve zorg steunt op vier pijlers: het opvangen van lichamelijke klachten, psychologische en emotionele ondersteuning, sociale begeleiding en spirituele zorg. “Die vierde pijler is een erg belangrijk maar vaak onderbelicht aspect van de palliatieve zorg. Veel zorgverleners weten niet goed hoe ze die spirituele dimensie moeten of kunnen invullen. ‘Afscheid dat verbindt’ hoopt een mogelijk antwoord op deze nood te bieden. Een interview over het levenseinde kan mensen namelijk helpen om woorden te vinden voor wat er diep vanbinnen in hen leeft aan vragen, angsten, vreugde, dankbaarheid, spijt, verdriet en hoop. Een ‘Amforagesprek’ helpt hen woorden te vinden om terug te blikken op hun leven en vooruit te kijken naar het naderende afscheid.”

Ook voor nabestaanden kan de uitwerking van een eindelevensverhaal erg heilzaam zijn. “Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat afscheid kunnen nemen een gunstig effect heeft op het rouw­proces. Een eindelevensverhaal fungeert daarbij als instrument. Voor iemand die zich aan het einde van zin leven bevindt, is het vaak makkelijker om gevoelens over afscheid en dood uit te spreken tegen een tussenpersoon dan tegen een geliefde. Zo vernam ik vaker dat betrokkenen, dankzij dat gesprek, voor het eerst écht over het nakende afscheid durfden spreken met hun naasten. En ook na het levenseinde blijft het boekje een tastbare herinnering aan de overledene die zorgt voor verbondenheid over de dood heen.”

Een tweede training start op 30 april 2020 in Vilvoorde (Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen). Meer info op www.afscheiddatverbindt.be. Aanmelden bij hilde.ingels@gmail.com.

Op 5 maart 2020 vindt aan de Arteveldehogeschool een studiedag plaats: ‘Afscheid dat verbindt: aan de slag met eindelevensvragen’. Meer info op www.arteveldehs.be/kronkels.

TEKST: EVELIEN CHIAU • BEELD: JAN LOCUS