23 september 2019

EERSTE HULP BIJ PSYCHISCHE PROBLEMEN

ELKAAR LEREN LUISTEREN, PRATEN EN BEGRIJPEN

Hoe kan je iemand helpen die het psychisch moeilijk heeft? Een simpele vraag met een complex antwoord – of toch niet? In Zorgwijzer 79 lichtten we voor jullie al een eerste tipje van de sluier op over het project Eerste Hulp Bij Psychische Problemen (EHBP). Intussen raakte bekend dat de eerste EHBP-opleidingen vanaf oktober zullen plaatsvinden. Gorik Kaesemans, stafmedewerker Geestelijke Gezondheidszorg bij Zorgnet-Icuro, leidt de EHBP-stuurgroep. Hij licht toe hoe het project geëvolueerd is en wat we nog mogen verwachten.

Anders dan bij heel wat fysieke klachten, zie je bij iemand die het psychisch moeilijk heeft meestal niet meteen dat die persoon ergens mee worstelt – laat staan waar hij precies mee zit. Daarom gaf minister Jo Vandeurzen vertegenwoordigers van patiënten- en familieverenigingen samen met de partnerorganisaties inzake gezondheidsbevordering en preventie en Zorgnet-Icuro zo’n tweetal jaar geleden de opdracht om zich te verdiepen in de mogelijkheden van een eerstehulpcursus bij psychische problemen. Die actoren kwamen de voorbije jaren geregeld samen in een stuurgroep en lieten er geen gras over groeien. 

“Bijna één op de drie Vlamingen geeft aan dat ze niet goed in hun vel zitten. De kans dat een van ons ooit een psychische stoornis doormaakt, bedraagt maar liefst 25 procent. Het is dus ontzettend belangrijk om alert te zijn voor mensen in je omgeving die het moeilijk hebben.”

“Bijna één op de drie Vlamingen geeft aan dat ze niet goed in hun vel zitten. De kans dat een van ons ooit een psychisch  stoornis doormaakt, bedraagt maar liefst 25 procent. Bovendien zegt slechts één op de vijf Vlamingen zich echt goed en energiek te voelen. Dat zijn harde cijfers. Het is dus ontzettend belangrijk om alert te zijn voor mensen in je omgeving die het moeilijk hebben”, zegt Gorik Kaesemans van Zorgnet-Icuro. “Sociale ondersteuning speelt bij psychische problemen een belangrijke rol. Als familie, vrienden of andere mensen uit de nabije omgeving signalen herkennen waaruit blijkt dat iemand het moeilijk heeft en daar op een helpende manier mee omgaan, kunnen ze ergere klachten voorkomen en de stap richting zorg en herstel ondersteunen.”

“Het is met andere woorden belangrijk dat je mensen die je pad kruisen Eerste Hulp Bij Psychische problemen kan aanbieden. De bedoeling is dat die hulp wordt verleend tot de persoon zelf opnieuw verder kan of beroep kan doen op gespecialiseerde begeleiding – net zoals bij Eerste Hulp bij Ongevallen, dus. Daarom werd in samenwerking met het Centrum voor Evidence Based Practice van het Rode Kruis een EHBP-handboek uitgewerkt. Een expertenpanel met ervaringsdeskundigen, professionals en academici stond in voor de redactie. 

"We willen mensen leren om op een gepaste manier hulp te verlenen aan iemand die, misschien, psychische problemen ervaart. Het is niet onze bedoeling om van iedereen een psycholoog te maken – en dat hoeft ook niet. Maar we willen niet-gespecialiseerde hulpverleners en de mens op de straat wel leren inschatten of iemand psychische problemen ondervindt, die persoon steun te bieden en hem indien nodig te begeleiden naar gespecialiseerde hulpverlening.”

“We maken overigens ook de vertaalslag van dat handboek naar een opleiding. Die opleiding zal gegeven worden door vrijwilligers die actief zijn bij de dienst Dringende Sociale Interventies van het Rode Kruis. Zij hebben namelijk al heel wat ervaring met dit soort materie en zijn een sterke partner in functie van de EHBP-uitrol over heel Vlaanderen. We zien dat die opleiding erg in trek is: nauwelijks 24 uur na de bekendmaking waren de momenten voor de try-out opleiding in de verschillende provincies allemaal al volgeboekt. Er is dus een duidelijke vraag vanuit de bevolking naar opleidingen over Eerste Hulp Bij Psychische Problemen. Geen nood echter, vanaf april 2020 worden de opleidingen opnieuw opengesteld. Vanaf dan kunnen geïnteresseerden zich inschrijven. 

De doelgroepen waarop we ons momenteel richten, zijn dezelfde als die waarop we ons richten met de klassieke EHBO-cursussen. Aan de ene kant is dat de brede bevolking: iedereen die interesse heeft om een cursus Eerste Hulp Bij Psychische Problemen te volgen. Voor hen willen we de drempel zo laag mogelijk houden en de cursussen quasi gratis aanbieden buiten de werkuren. Aan de andere kant willen we ons ook richten naar intermediairs waarbij we de cursus aanbieden tijdens de werkuren. Wie we precies zien onder de term ‘intermediair’ is in het kader van EHBP erg breed. We hebben het dan niet enkel over personen die reeds actief zijn in de zorg- of welzijnssector, maar iedereen die beroepshalve in contact komt met heel wat mensen. Dat gaat van treinbegeleiders over loketbedienden tot allerhande onthaalmedewerkers. Het gaat zelfs meer over hen dan over iemand die pakweg als maatschappelijk werker in een ziekenhuis werkt, omdat je er bij zo iemand vanuit mag gaan dat hij de basisvaardigheden van EHBP al onder de knie heeft.” 

“Een betere kennis over psychische problemen en gerichte vaardigheden om een gesprek aan te gaan met anderen, kunnen ervoor zorgen dat onze algemene houding tegenover mensen die het psychisch moeilijk hebben er beter op wordt. Want wie meer weet, zal ook meer durven helpen. Bovendien kan een beter begrip van psychische problemen zorgen voor minder vooroordelen en helpen bij het doorbreken van het taboe dat erop rust. De reacties van iemands omgeving kunnen een sterke invloed hebben op het verdere verloop van diens geestelijke gezondheid. Positieve sociale steun kan ervoor zorgen dat iemand over zijn gevoelens en problemen durft praten, terwijl negatieve reacties ervoor kunnen zorgen dat iemand zich schaamt, geen hulp zoekt en het zo alleen maar moeilijker krijgt. Een goed gesprek kan deugd doen en de drempel verlagen om het later opnieuw te doen met een gespecialiseerde hulpverlener.”

“We hebben nogal vaak de neiging om elkaar te vertellen ‘dat het wel zal meevallen’ en ‘kop op’. Daarmee doen we soms meer kwaad dan goed – al bedoelen we dat uiteraard niet zo. Maar naast iemand in de spreekwoordelijke put gaan staan; daar simpelweg aanwezig zijn en toegeven dat je zelf ook geen kant-en-klare oplossing voor diens zorgen hebt: daarmee kan je echt een verschil maken. Die drempel bij zichzelf overwinnen en het eigen ego links laten liggen om écht naar iemand te luisteren, dat hopen we mensen met Eerste Hulp Bij Psychische Problemen te kunnen meegeven. Als we dat soort empathische wegwijzers kunnen opleiden, dan is het project voor mij geslaagd. Het zou mooi zijn als we over een vijftal jaar kunnen terugkijken op vandaag en kunnen zeggen dat we duizenden mensen die vaardigheden succesvol hebben bijgebracht.”

PARTNERS

Zorgnet-Icuro en Rode Kruis-Vlaanderen ontwikkelden dit specifiek Vlaams opleidingspakket EHBP met de steun van Jo Vandeurzen, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, en in samenwerking met het Vlaams Patiëntenplatform/OPGanG, Similes, het Centrum Voor Volwassenenonderwijs - Sociale School Heverlee, het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD), het Vlaams Expertisecentrum voor Suïcidepreventie (VLESP), het kenniscentrum Eetexpert, het Steunpunt Geestelijke Gezondheid en het Vlaams Instituut Gezond Leven.

Handboek EHBP

Met Luister! Eerste Hulp Bij Psychische Problemen krijg je als lezer handvaten aangereikt om iemand die het psychisch moeilijk heeft te helpen. Je hoeft geen voorkennis te hebben over geestelijke gezondheid. Het boek is wetenschappelijk onderbouwd. Aan de hand van een actieplan krijg je hulp om iemand die psychische problemen ondervindt te herkennen, gericht te ondersteunen, eventueel te helpen professionele hulp te vinden én voor jezelf te zorgen tijdens dit proces. Het handboek valt uiteen in vier hoofdstukken:

Eerste Hulp Bij Psychische Problemen
In het eerste hoofdstuk verneem je wat eerste hulp bij psychische problemen precies is. Je leest er wat je kan verstaan onder psychische problemen en wat je door eerste hulp te verlenen, kan betekenen voor iemand die het psychisch moeilijk heeft.

Signalen van psychische problemen
Hoe weet je of iemand psychische problemen ondervindt? Je kan vier signalen oppikken: verandering in denken, verandering in gevoelens, verandering in voorkomen en gedrag en verandering in relaties met anderen. 

Hoe bied je EHBP?
In het derde hoofdstuk krijg je informatie over hoe je hulp kan bieden aan iemand die het psychisch moeilijk heeft. Je ontvangt richtlijnen die je zullen helpen omgaan met iemand die mogelijk psychische problemen ervaart.

Hoe pas je EHBP toe in specifieke situaties?
Hoe kan je eerste hulp bieden aan iemand die onder stress staat, erg angstig is of depressief overkomt? Hoe kan je reageren als iemand rouwt of iets anders ingrijpend heeft meegemaakt? Hoe ga je om met iemand die misschien verslaafd is? Wat kan je zeggen of doen als iemand denkt aan zelfmoord? In hoofdstuk vier wordt EHBP toegepast in een aantal specifieke situaties zoals stress, rouw, een schokkende gebeurtenis ondergaan, burn-out, depressie, angst, verslaving, psychose, eetstoornissen, zelfmoordgedachten, zelfverwonding en agressie.

TEKST: EVELIEN CHIAU • BEELD: MIEKE VASSEUR EN JONATHAN RAMAEL