HET PUBLIC HEALTH PERSPECTIEF ALS LEIDRAAD

Doordacht investeren in geestelijke gezondheidszorg

Maart 2021

Mentale gezondheid is een thema dat velen beroert. Wachttijden voor psychologische zorg, verhoogde behoeften sinds de coronacrisis: de media staan er bol van. Zowel de federale als de Vlaamse regering beslisten bijkomend te investeren in geestelijke gezondheidszorg. Zorgnet-Icuro pleit ervoor om de toekomstige uitbouw van die geestelijke gezondheidszorg te sturen vanuit wetenschappelijke data over de noden op het niveau van de bevolking. We gaven de opdracht aan prof. Ronny Bruffaerts om de voornaamste wetenschappelijke inzichten hierover te bundelen. Het resultaat daarvan is te lezen in het dossier De mythes voorbij. Het public health perspectief als leidraad bij hervormingen in de geestelijke gezondheidszorg.

Enkele cijfers

Op jaarbasis kampt ongeveer 1 op 5 minderjarigen en 1 op 7 volwassenen met een psychische stoornis. Vaak voorkomende stoornissen bij meerderjarigen zijn angstproblematieken, stemmingsstoornissen en alcoholafhankelijkheid. Bevolkingsstudies tonen aan dat slechts 4 op 10 volwassenen die een vaak voorkomende stoornis ontwikkelen, binnen het jaar ook een professionele behandeling krijgen. Voor jongeren is dat slechts 3 op 10. Wanneer we die behandelingen van dichterbij bekijken, dan blijkt ook een minderheid de juiste behandeling te krijgen. Slechts 1 op de 3 behandelingen is volgens de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie “adequaat”. Veel mensen worden dus niet of niet goed behandeld. Tegelijkertijd is er ook sprake van overbehandeling. Ongeveer 11% van de mensen die een gespecialiseerde ambulante psychiatrische behandeling krijgen, voldoet niet aan de criteria van een psychische stoornis. Te vaak worden milde emotionele problemen hooggespecialiseerd behandeld. Het is met andere woorden aangewezen om ons systeem van geestelijke gezondheidszorg kritisch tegen het licht te houden en voldoende tijd te nemen om de verdere hervorming ervan datagestuurd te onderbouwen.

Transformatie van de geestelijke gezondheidszorg

Wanneer hervormingen worden uitgetekend of wanneer er extra middelen beschikbaar komen, laten we ons nog te vaak leiden door een aantal veronderstellingen, ingebakken mythes, en te weinig door wetenschappelijke data over de objectiveerbare noden op het niveau van de bevolking. Daardoor rijden we te vaak blind, ook in de geestelijke gezondheidszorg. Zorgnet-Icuro gaf de opdracht aan prof. Ronny Bruffaerts om het onderzoek over de aanwezigheid van vaak voorkomende psychische stoornissen in de bevolking te bundelen en van hieruit de nood aan ambulante gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg in kaart te brengen. 

Uitgangspunt is dat we moeten kijken naar het grotere plaatje van psychische stoornissen in het geheel van de bevolking, zowel naar diegene die ziek zijn als diegene die zich gezond voelen, van de pasgeborene tot de honderdjarige. Hoe vaak komen stoornissen voor? Wat zijn langetermijneffecten, voor het individu maar ook voor de samenleving? Hoe, waar en bij wie zoeken personen met psychische stoornissen hulp? Hoe kunnen we stoornissen vroeger detecteren en op tijd adequate hulp bieden? Op die manier kunnen we er meer dan vandaag in slagen om het aanbod en de werking van psychische hulpverlening en preventie daadwerkelijk af te stemmen op de noden in de samenleving.

Enkele opvallende vaststellingen

• Het aantal psychische stoornissen is de jongste 20 jaar niet echt significant gestegen, al hebben we wel allemaal die indruk. Wel is het zo dat mensen meer hulp zoeken.
• De jongeren van nu hebben een grotere kans dan hun leeftijdsgenoten van pakweg 30 jaar geleden op aandachts- en concentratiestoornissen, agressie-gerelateerde stoornissen, middelengebruik of eetstoornissen.
• Drie kwart van de psychische stoornissen ontstaan vóór de leeftijd van 27 jaar. Het is dus belangrijk om in te zetten op preventie en vroegtijdige interventie bij kinderen en jongeren.
• Mensen met een psychische stoornis stellen hulp vaak te lang uit. De voornaamste redenen daarvoor zijn dat mensen ervan overtuigd zijn dat ze hun problemen “zelf kunnen oplossen”. Of dat ze niet bij zichzelf herkennen dat ze kampen met een psychische stoornis. Veel stoornissen blijven daardoor te lang onbehandeld, waardoor ze later veel erger worden. 9 op 10 mensen met een psychische stoornis komen ooit wel in de zorg terecht, alleen duurt dit vaak veel te lang waardoor de complexiteit van de problematiek verhoogt en meer gespecialiseerde behandeling nodig is.

Meer van hetzelfde of nieuwe recepten?

In het publieke debat komen vaak dezelfde oplossingen naar voor om die behoeften te beantwoorden. Ze komen dikwijls neer op een roep naar méér van hetzelfde, zoals méér ambulante en residentiële zorg in dezelfde zorgvormen. Die recepten klinken dan misschien wel goed, in de realiteit werken ze onvoldoende of niet om die niet-beantwoordde zorgbehoefte adequaat aan te pakken. Zo toont internationaal onderzoek aan dat het aantal hulpverleners en het aantal bedden géén impact heeft op het verlagen van de toegang tot zorg voor patiënten die nooit eerder zorg zochten. Een oplossing voor het vraagstuk ‘wat maakt dat mensen sneller hulp gaan zoeken als ze dat nog nooit eerder hebben gedaan?’ zullen we dus niet vinden in eenvoudige recepten zoals het verhogen van het aantal psychiaters of psychologen. 

De hervorming van de geestelijke gezondheidszorg van de afgelopen tien jaar focuste vooral op de meer intensieve vormen van geestelijke gezondheidszorg. Investeren in die gespecialiseerde zorg en in goede omkadering hiervan zal verder nodig blijven. Maar om de noden in de bevolking beter te kunnen beantwoorden komt de laagdrempelige gemeenschapsgerichte zorg (in de brede zin van het woord) veel meer op de voorgrond. Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek doet Zorgnet-Icuro een aantal beleidsaanbevelingen, zoals: 

• Werk met gezondheidsdoelstellingen en doe een systematische sturing van het beleid op basis van data;
• Zet in op preventie en vroeginterventie bij kinderen en jongeren;
• Versterk de psychische hulpverlening op de eerste lijn maar verleg de focus daarbij van één-op-éénconsultaties naar het creëren van een laagdrempelig groepsaanbod;
• Zorg voor veel meer connectie tussen de geestelijke gezondheidszorg en de directe leefomgeving (onderwijs, jeugdwerk, eerste lijn) zodat je op die plaatsen adequate interventies kan doen en indien nodig kan toeleiden naar meer gespecialiseerde zorg.

Het volledige dossier De mythes voorbij. Het public health perspectief als leidraad bij hervormingen in de geestelijke gezondheidszorg kan u lezen en downloaden via www.zorgneticuro.be, rubriek publicaties.

Prof. Ronny Bruffaerts licht de voornaamste principes van het public health perspectief in de geestelijke gezondheidszorg toe in een TedTalk van 25’. Te bekijken op www.youtube.com/watch?v=Pa-zeVXg014