Intercultureel bemiddelaars

11 december 2018

VERTALERS VAN TAAL EN CULTUUR

INTERCULTUREEL BEMIDDELAARS

In ziekenhuizen en een aantal welzijnsorganisaties zijn sinds de jaren 1990 intercultureel bemiddelaars (ICB) actief. Op het moment van de invoering van de ICB werkte Hamida Chikhi op het kabinet van Paula D’Hondt, toenmalig Koninklijk Commissaris voor het Migrantenbeleid. Dat commissariaat lag aan de oorsprong van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (°1993), het  huidige Unia. Vandaag is ze coördinator van het team ICB van vzw Foyer in Brussel en bestuurder van het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Brussel. Ondanks alle initiatieven en goede bedoelingen ziet Chikhi nog veel ruimte voor verbetering. Een gesprek.

“De opdrachten van een intercultureel bemiddelaar zijn heel divers. Het meest voor de hand liggend is de taalbijstand: het accuraat en volledig vertalen van boodschappen tussen verschillende gesprekspartners.”

“Een tweede element noemen we cultural brokerage. Daarmee bedoelen we het vertalen van de cultuur van de arts of het ziekenhuis naar de patiënt, en van de wereld van de patiënt naar de arts. Een accurate vertaling leidt immers niet altijd tot wederzijds begrip. Door culturele verschillen, bijvoorbeeld. Als een Marokkaanse patiënt naar Aïcha Qandicha verwijst in zijn verhaal over ziekte, dan is het goed om te weten dat veel Marokkanen ervan overtuigd zijn dat contact met die vrouwelijke demon tot ziekte kan leiden.”

Cultural brokerage vindt ook plaats tijdens de voorbespreking van interventies. De ICB kan vooraf wijzen op culturele factoren die relevant zijn voor de interactie met de patiënt. Bijvoorbeeld als bepaalde thema’s moeilijk rechtstreeks of meteen kunnen worden besproken. Of als bepaalde vragen in aanwezigheid van mensen van de andere sekse niet kunnen worden gesteld.”

“Dat vertalen van culturen moet uiteraard met de grootste omzichtigheid gebeuren. Het gedrag en de emotionele beleving van een patiënt zijn maar gedeeltelijk bepaald door zijn cultuur. Er spelen ook andere elementen. Bovendien heeft een intercultureel bemiddelaar nooit een volledig beeld van iemands opvattingen en gebruiken.”

VOORDELEN EN VALKUILEN

“Verder helpt een ICB patiënten ook wegwijs: in het ziekenhuis, in het aanbod aan informatie, in de administratie … Ook emotionele ondersteuning hoort erbij. Dat is vooral belangrijk voor patiënten die door de taalbarrière in een sociaal isolement dreigen terecht te komen. Ook voor bemiddeling in conflicten wordt geregeld een beroep gedaan op de ICB, al dan niet in samenwerking met de ombudspersoon. Vooral als het conflict berust op taal­problemen of culturele verschillen kan de ICB goed werk leveren.”

“Vaak gaat een ICB ook zelfstandig en actief op zoek naar probleemsituaties, met de bedoeling die te helpen oplossen. Zo kan hij patiënten op hun kamer bezoeken om te vragen of alles in orde is. Is dat niet het geval, dan kan de bemiddelaar de juiste stappen ondernemen. Daarmee samenhangend signaleert de ICB knelpunten in de hulpverlening.”

“Voorlichting in de eigen thuistaal van de patiënt maakt ook deel uit van de opdrachten van een ICB. Die voorlichtingssessies worden uiteraard samen met hulpverleners voorbereid en gegeven.”

“De voordelen van het werken met interculturele bemiddelaars zijn legio. Ten eerste zorgen ze voor een betere vertrouwensrelatie tussen de hulpverlener en de hulpvrager. Mensen krijgen ook een beter inzicht in de gezondheidszorg. Veel van onze instellingen bestaan immers niet in hun land van herkomst. Ze moeten dus bekend gemaakt worden. Ook het goed afstemmen van de verwachtingen is een meerwaarde. Problemen komen sneller aan de oppervlakte. Door intake en anamnese samen met een ICB te doen, krijgt de hulpverlener van in het begin een beter inzicht in de situatie en kunnen onnodige onderzoeken vaak vermeden worden.
De bijstand van een ICB is ten slotte ook een grotere garantie op respect voor de patiëntenrechten. Patiënten die van in het begin begrijpen wat er aan de hand is en wat er zal gebeuren, zijn meer betrokken en kunnen ook beter participeren.”

“Een valkuil is evenwel dat je niet alles kan reduceren tot cultuurverschillen. Daarom moeten de interculturele bemiddelaars goed opgeleid zijn. Ook in deontologische kwesties.”

ACHTERUITGANG

“Als ik de situatie vandaag vergelijk met tien jaar geleden, dan durf ik van een duidelijke achteruitgang te spreken. Alles wordt vandaag gereduceerd tot integratie en assimilatie. Vroeger waren er in de voorzieningen meer mogelijkheden voor projecten rond diversiteit. Ik merk ook in de gezondheidsraden weinig vooruitgang op het gebied van diversiteit. Er zijn nochtans voldoende gekwalificeerde mensen. Bovendien worden religieuze symbolen er meer bijgehaald.”

“Specifiek voor Brussel bestaat er een pool van één coördinator en tien bemiddelaars. Zij mogen echter alleen in Brussel ingezet worden, terwijl ook in Vlaanderen de vraag naar interculturele bemiddeling stijgt. In Vlaanderen werd de pool enkele jaren geleden echter afgeschaft. Ik zie meer dan vroeger onverdraagzaamheid, zowel bij hulpverleners als bij hulpvragers. Al wil ik zeker niet veralgemenen: veruit de meeste hulpverleners gaan tot het uiterste om goede oplossingen te zoeken, zodat ze goede zorg kunnen aanbieden.”

“We praten graag over kwaliteit en gelijke toegang tot de zorg voor iedereen. Maar kwetsbare doelgroepen blijven vaak in de kou staan, zowel op het gebied van preventie als curatief. Technisch zal de toegankelijkheid wel verbeterd zijn, maar op het vlak van menselijke relaties is er nog veel ruimte voor verbetering.”


ICB IN DE GGZ

Ook de geestelijke gezondheidszorg doet steeds vaker een beroep op een ICB. Op 29 november organiseerde Ulysse een reflectiedag, met onder meer Chris Norduyn, systeemtherapeut in CGG Brussel.

Therapeuten aarzelen vaak nog om met tolken te werken. Ze hebben wat koudwatervrees, hebben schrik de precieze betekenis van hun woorden te verliezen en het ritme uit handen te geven. Een persoon de kans geven zich in zijn of haar moedertaal uit te drukken, is nochtans essentieel om een vertrouwensband op te bouwen.


WAT IS VZW FOYER?

vzw Foyer, opgericht in 1969 en gevestigd in Molenbeek, houdt zich op het lokale, regionale en internationale vlak bezig met diversiteit, interculturaliteit en sociale cohesie. De belangrijkste activiteiten zijn:

  • initiatieven voor integratie en em­powerment van (vaak maatschappelijk kwetsbare) kinderen, jongeren en volwassenen;
  • diverse activiteiten voor vrouwen en mannen uit alle bevolkingsgroepen en van alle leeftijden;
  • pionierswerk op het vlak van meertaligheid en logopedie bij meertalige kinderen;
  • activiteiten ter ondersteuning en versterking van de lokale en Brusselse sociale cohesie;
  • interculturele bemiddeling en preventie in de welzijns- en gezondheidssector;
  • steunpunt voor Roma en Woonwagenbewoners in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest;
  • werken aan beeldvorming over de diverse samenleving (Gewoon Vreemd Paleis, Vluchtelingenspel...);
  • stimuleren van het maatschappelijk debat over actuele migratietrends;
  • publicaties en ontwikkeling van innovatief materiaal over migratie, integratie en diversiteit.

 

TEKST: FILIP DECRUYNAERE • BEELD: JAN LOCUS

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.